"Gevangen in het web" van Sébastien Broca, uitgegeven door Seuil

Deze week blikken we terug op de evolutie van Gafam, erfgenamen van de Amerikaanse tegencultuur en nu nauw verbonden met Donald Trump.

De ondertitel van dit boek, 'From Internet Utopia to Digital Capitalism', kan worden samengevat met een vraag: hoe zijn we hier terechtgekomen?

Wat is er gebeurd in Silicon Valley tussen de begindagen van het internet, zo'n 30 jaar geleden, toen jongeren hunkerden naar vrijheid in de geest van de Californische tegencultuur, en vandaag de dag, nu de digitale giganten die miljarden waard zijn, trouw zweren aan Donald Trump en ervan verdacht worden internetgebruikers over de hele wereld in de gaten te houden?

Deze vraag stelde Sébastien Broca, docent-onderzoeker in de informatie- en communicatiewetenschappen, zich.

Het antwoord dat hij geeft, benadrukt de buitengewone capaciteit van de zogenaamde Gafam-bedrijven, waaronder Google, Amazon, Meta, Apple en Microsoft: deze bedrijven weten precies hoe ze de gaten die door anderen zijn ontstaan, kunnen exploiteren.

De Gafam-bedrijven profiteerden vooral van de strijd die werd gevoerd door een verrassende figuur die inmiddels is overleden: John Perry Barlow, een rijke erfgenaam van een ranch in Wyoming, tekstschrijver van de rockband Grateful Dead, auteur in 1996 van een Onafhankelijkheidsverklaring van Cyberspace en oprichter van een NGO die zich inzet voor de absolute verdediging van de vrijheid van meningsuiting online.

Zijn vijand was niet het bedrijfsleven, maar de staat. Hij deed er alles aan om te voorkomen dat de staat intern zou ingrijpen. En dat is hem gelukt, want in de jaren negentig zorgde hij voor het wettelijk kader dat vandaag de dag nog steeds bestaat en dat digitale bedrijven in staat stelt zichzelf te controleren.

Maar het was ook de reden dat Gafam zijn eigen macht kon vestigen en tegelijkertijd claimde deel uit te maken van de utopie van het begin.

Nog een utopie die we van de Amerikaanse tegencultuur hebben geërfd: technologie werd gezien als een middel om ecosystemen te redden.

Dat is wat een aantal zeer invloedrijke ondernemers en redacteuren in de jaren negentig zeiden: het internet zou ons in staat stellen om de grenzen van de materie te overstijgen, het zou een onuitputtelijke bron zijn waarvan we konden profiteren zonder iemand tekort te doen.

Een discours dat heel snel door de overheid werd overgenomen en door de digitale giganten werd opgepikt om de immateriële aard van hun activiteiten te benadrukken en te wijzen op een breuk met het industriële tijdperk. Hun energiebehoeften zijn echter gigantisch, zowel voor het ontwerpen van hun apparaten als voor de exploitatie van hun datacenters.

Een manier om zich in het geheim te ontwikkelen, wat misschien een misverstand verklaart over de bedoelingen van deze reuzen. Deze reuzen werden lang als progressief gezien, maar lijken nu meer geïnteresseerd in macht dan in vooruitgang.